Ellen Gerretzen behoort tot de top van de Nederlandse misdaadauteurs. In 2011 debuteerde zij met de thriller Bloedbruiloft. Daarna volgden Schaduwspel en Verdorven en deze zomer verscheen haar laatste thriller onder de titel Manzanilla. Haar thrillers werden steeds positief ontvangen. Tijd voor een interview. Wie is Ellen Gerretzen, waarom schrijft ze en waar haalt zij de inspiratie vandaan? Het beeld dat uit de antwoorden naar voren komt is dat van een verrassende en boeiende vrouw met een passie voor schrijven.

Kun je iets over jezelf vertellen?

Een aantal jaren geleden heb ik mijn baan opgezegd om mijn droom na te jagen en eindelijk die thriller te schrijven. Sindsdien pendel ik samen met mijn levensgezel heen en weer tussen Amsterdam, Spanje, Berlijn, Lissabon en nog wat steden. We reisden altijd al heel veel, een weekend met een feestdag eraan vast en hup, daar stonden we weer met onze handbagage op Schiphol. Ontelbare keren heb ik op maandagochtend rechtstreeks vanaf Schiphol de trein naar mijn werk gepakt, vanuit Berlijn, Madrid, New York en dan zitten stuiteren achter mijn bureau. Elk vrij moment waren we onderweg, maar nu hebben we eindelijk de tijd om langere periodes in het buitenland te zitten. Om te schrijven, want dat lukte niet naast mijn baan.
En als je iets echt persoonlijks over me wil weten, we hebben geen kinderen en geen auto, beide een bewuste keuze. Ik heb wel een brommertje dat in januari 25 jaar wordt, in “mijn” dorp in de Extremadura. De buurt waar ik woon kenmerkt zich door lage inkomens, hoge werkloosheid en enorm sterke familiebanden. De buurvrouwen vegen en moppen elke dag hun stoepjes en maken een praatje, op straat of in het winkeltje op de hoek. Hoofdthema’s zijn de gezondheid en de kwaaltjes. In andere steden huren we een appartementje, of logeren bij vrienden.
Ik ben een persoon die niet graag op de voorgrond treedt. Als kind was ik al verlegen en mijn onzekerheid ben ik nooit kwijtgeraakt. Ik ben een observator, gevoelig voor sfeer, en dat komt me sinds ik misdaadromans schrijf goed van pas. Ik kijk hoe mensen met elkaar omgaan en steek wat op van gesprekken in cafés of waar dan ook. Gewone scènes uit het leven van alledag.
Schrijven past bij mijn karakter. Het heeft lang geduurd voor ik er daadwerkelijk mee ben begonnen maar ook dat past wel bij me, want ik ben een laatbloeier. Bovendien zou ik de boeken die ik nu geschreven heb nooit op mijn dertigste hebben kunnen schrijven. Toen ontbraken de kennis en de levenservaring daarvoor.
Schrijven is mijn passie. Ik hou ook van lezen, koken en van steden binnenstebuiten keren. Daar kom ik straks nog op terug.

Waarom ben je gaan schrijven en waarom schrijf je thrillers?

De droom ontstond op mijn dertiende, toen ik mijn eerste Agatha Christie las en meteen verslaafd raakte aan het genre. Ik heb al haar boeken letterlijk stukgelezen. Nooit maar dan ook nooit kon ik ontdekken wie het gedaan had. Dat wilde ik ook! Bovendien heb ik altijd al een liefde voor taal gehad.Waarom thrillers? Omdat ik zelf hou van een goede thriller en omdat ik hetzelfde voor lezers wil doen wat Agatha Christie voor mij heeft gedaan: hen een aantal uren mee te nemen naar een fictieve wereld, hen mee laten denken wie de dader is en hen op het verkeerde been zetten terwijl ik toch steeds kleine aanwijzingen rondstrooi. Heerlijk vind ik dat. Maar ik denk ook dat je geest op een bepaalde manier moet werken om een gedegen misdaadroman te schrijven. Ik hou erg van puzzels, raadsels en wat dies meer zij. Ik ben een logische denker en behoorlijk perfectionistisch. Ik gruwel van losse eindjes. Alles moet kloppen, goed in elkaar steken. Ik begin met een badkuip vol puzzelstukjes en aan het eind moet alles op zijn plaats liggen. Een helse klus.

Jouw verhalen spelen zich af in een internationale entourage en daarmee onderscheid je je van andere Nederlandse misdaadauteurs. Heb je hier bewust voor gekozen?

Ja. Ik denk dat het een logische consequentie is van mijn levensstijl. Als ik Wolfgang in mijn laatste boek “Manzanilla” als nomade omschrijf heb ik het eigenlijk over mezelf. Ik woon op meerdere plekken en voel me op al die plaatsen thuis. Waar hoor je dan? Overal en nergens. Ik reis rond met handbagage omdat travel light mijn motto is, en ook dat heb ik met Wolfgang gemeen.
Mijn debuut heb ik in mijn Spaanse dorp (nou ja, stadje) in de Extremadura gesitueerd maar het tweede boek wilde ik in Berlijn laten spelen. Ik heb dan ook bewust voor een Berlijnse ex-hoofdcommissaris gekozen die zijn hart aan Spanje heeft verpand.
Ik schrijf over de plaatsen die ik goed ken, vooral de sfeer en de mensen, en die liggen nu eenmaal ook in het buitenland. Voor mij is het heel gewoon om over Berlijn, Spanje of Lissabon te schrijven maar het kost wel aardig wat jaren om een land of een stad echt goed te leren kennen, er gevoel bij te krijgen. De taal beheersen is essentieel, want als je niet met mensen kunt communiceren zul je het land nooit echt doorgronden, nooit weten wat mensen beweegt en wat hen bezig houdt. Ik keer steden binnenstebuiten, en dat doe ik zoveel mogelijk te voet, want dan vallen je details op die je anders niet zou opmerken. Een stad is voor mij meer dan een verzameling mooie gebouwen en musea, de opgeleukte stadscentra die tegenwoordig zoveel op elkaar lijken vind ik niet genoeg. Dezelfde winkelketens, een overmaat aan terrassen, souvenirs, spiegeltjes en kraaltjes. De stad, dat zijn voor mij in de eerste plaats de mensen die er wonen en werken, er hun dagelijkse leven leiden, die het niet allemaal even makkelijk hebben. Die deels in grauwe buitenwijken wonen, waar armoede, werkloosheid, criminaliteit heersen en vaak weinig tot geen perspectief hebben. Contrasten maken steden voor mij interessant. En door ook de niet voor de hand liggende plekken te bezoeken en vooral er regelmatig terug te keren leer ik mensen kennen en kom ik er achter hoe ze leven. Dat teruggaan is essentieel om geen buitenstaander te blijven. Het begint meestal in een barretje of eethuisje. Je moet je vooral niet laten afschrikken door hoe een etablissement er van binnen of van buiten uitziet, of door mensen die er op het eerste gezicht wellicht wat angstaanjagend uitzien. Gewoon binnengaan. En vooral vaker terugkomen.

Hoe schrijf je je boeken? Zonder je je helemaal af of kan je bij wijze van spreken op een zonnig terras in Sanlúcar de Barrameda onder het genot van een glaasje manzanilla een stuk van een boek schrijven?`

Zolang ik nog in het stadium van het “plotworstelen” ben kan ik overal werken. Een notitieboekje en pen ontbreken nooit in mijn handtas en je kunt me overal zien terwijl ik ideeën, losse flodders, steekwoorden, gedachten noteer. Soms op een achterafterrasje, aan de toog (komt vaker voor, want ik ben niet zo’n terraszitter), op stations, in treinen en vliegtuigen, in restaurantjes. Pas als de plot vorm heeft gekregen en het tijd wordt om te gaan schrijven begint de afzonderingsfase. Dat is voor mij de absolute voorwaarde om me te kunnen concentreren. Geen radio of tv, geen mensen om me heen, geen stemmen, geen luide muziek. Wel een achtergrondmuziekje, Bach, Händel, Satie. Pianomuziek, chello, viool. Ik kan de hele dag dezelfde CD spelen, voor mij werkt dat rustgevend. Als ik in de Extremadura ben werk ik soms in de tuin, met gekwetter van vogels die baden in mijn vogelbadje en het geklepper van ooievaars op de kerktoren.

Je gaat het benoemen van maatschappelijke problemen niet uit de weg. Zo schrijf je in Verdorven uitgebreid over de problematiek van daklozen in Berlijn en in hetzelfde boek maar ook in Manzanilla over de rijken die menen alles met geld te kunnen kopen en boven de wet staan. Thrillers lenen zich bij uitstek voor het belichten van maatschappelijke problemen omdat misdaden daar vaak over gaan zoals bv. pedofilie of huiselijk geweld. Vind je dat een misdaadauteur een standpunt in dergelijke zaken moet innemen?

Absoluut. Je kunt niet over een maatschappelijk thema schrijven zonder er een standpunt over in te nemen, want anders gebruik je het alleen maar als kapstok om je eigen verhaal aan op te hangen. De lezer heeft er recht op te weten hoe een auteur denkt over de onderwerpen waar hij of zij over schrijft. Bovendien leert de oplettende lezer de auteur dan een beetje beter kennen.

Ik kan in de vragen voor dit interview niets verklappen over de inhoud van je boeken. Maar toch.....hoe gaat het nu verder met Wolfgang? Werk je toe naar het einde van boeken over deze intrigerende hoofdpersoon en ga je je op een iets anders richten of kan de lezer nog lang van hem genieten?

Ik ben nu bezig met mijn vijfde thriller en daarin speelt Wolfgang weer de hoofdrol. Het is voor mij heel eenvoudig: zolang mijn personages me blijven boeien -en vooral me blijven verrassen- ga ik met ze verder. En, minstens zo belangrijk, zolang ze mijn lezers blijven boeien. Gelukkig hoor ik heel veel positieve geluiden over Wolfgang, Gitta en Siegfried. Hoe het in de verdere toekomst met Wolfgang gaat lopen kan ik nu nog niet voorspellen. Wat ik wel weet is dat ik een keer een “stand alone” wil schrijven, zoals we dat zo treffend noemen in het Nederlands. Een tussendoortje zullen we maar zeggen. En ooit moet die literaire roman er komen.

Door je vele reizen ben je goed geïnformeerd over de lokale situatie van de plaatsen waar je verhalen zich afspelen. Je ontmoet ook heel veel mensen. Zijn personages uit je boeken gebaseerd op dergelijke ontmoetingen?

Vaak wel. Wolfgang kwam ik al twintig jaar geleden tegen in Berlijn, hij was uitbater van een kroeg die hij had ondergebracht in een Amerikaans aandoend voormalig benzinestation, had een paardenstaart, leek op Charles Bronson en reed op een Harley Davidson. Gitta bezat een Eckkneipe in Neukölln, had een tatoeage van een buldog op haar arm en het beest zelf lag op een kleedje aan het eind van de bar, echt waar. Kortom, ik doe iets met de mensen die ik tegenkom of ooit heb ontmoet, hun karaktereigenschappen en idiosyncrasieën, onhebbelijkheden of positieve kanten, hun uiterlijk, manier van praten, ik gebruik alles. Ook van vrienden en kennissen trouwens. Het gebeurt maar zelden dat ik een personage helemaal bedenk. En ik verwerk er ook stukjes van mezelf in.

Hoe ga je om met kritiek op je boeken en wat zou volgens jou de rol van een recensent moeten zijn?

Ik neem kritiek serieus en doe mijn best ervan te leren. Ik noteer kritiekpunten en als ik vind dat het terecht is houd ik er bij mijn volgende boek rekening mee. Goede, opbouwende kritiek is heel belangrijk omdat ik mijzelf wil verbeteren als auteur.
Een recensent moet een boek zo objectief mogelijk beoordelen. De recensie moet een oordeel geven over zaken als verhaal, plot, schrijfstijl, spanning, geloofwaardigheid van het verhaal en de karakters. Waarin het zich onderscheidt van andere boeken. Wat het bijzonder maakt, of juist niet. Het oordeel, of het nu positief of negatief is, moet weloverwogen en gemotiveerd zijn, dat is voor mij essentieel. Het moet met respect gebeuren, niet op een badinerende en onnodig kwetsende manier. Een aspirantlezer moet zich op basis van een recensie een goed idee kunnen vormen over het boek en voldoende informatie hebben om te kunnen besluiten het al dan niet te gaan lezen.
Idealiter draagt het oordeel van de recensent er toe bij dat de auteur beter gaat schrijven. Hoe hoger de kwaliteit van de recensie –positief of negatief, maakt niets uit- hoe meer ik er als auteur iets aan heb.

Vind je dat het genre van het spannende boek genoeg gewaardeerd wordt in literaire wereld? Connie Palmen sprak in een vermoedelijk dronken bui nogal badinerend over misdaadromans.

Natuurlijk valt het overgrote deel van misdaadromans niet onder de noemer literatuur met de grote L, maar ik begrijp niet waarom het nodig is om auteurs van dat genre collectief te schofferen met de weinig verheffende bewoordingen “scheer je weg, nietsnutten”. Er zijn zeer goede en zeer slechte misdaadromans en vooral veel daartussenin, en hetzelfde geldt voor het literaire veld. Ik denk trouwens niet dat de scheidslijn tussen het spannende boek en het literaire werk met Nato-prikkeldraad is afgebakend.
Ik hou er niet van als mensen bij voorbaat neerkijken op het thrillergenre. Dat gebeurt te vaak vanuit een superioriteitsgevoel zonder ooit een letter gelezen te hebben. Ik vind dat arrogant. Maar het is het laatste waar ik wakker van zal liggen. Ik schrijf misdaadromans en ik vind het oordeel belangrijk van degenen die deze tak van sport kennen en kunnen beoordelen. Het genre zal in de literaire wereld nooit worden gewaardeerd, behoudens de geïsoleerde gevallen die in een NRC worden gelauwerd, en discussie daarover is volstrekt zinloos. Het is net als met de voor- en tegenstanders van stierenvechten: the twain shall never meet.

Er is de laatste jaren veel te doen over het illegaal downloaden van muziek, films, software en nu ook e-boeken. Veel e-boeken worden op het internet via diverse websites illegaal aangeboden en de schrijver mist daardoor inkomsten. Zie je dit als een grote bedreiging voor schrijvers en de toekomst van het boek?

Ik zou die illegale downloaders wel eens willen horen als iemand opeens elke maand een deel van hun inkomen af zou pakken. Het blijft me verbazen dat er mensen zijn die andermans werk jatten. Zelf heb ik van mijn ouders geleerd dat je niet mag stelen. Veel mensen vinden e-boeken te duur en dat mag zo zijn, maar mij is geleerd dat als ik ergens geen geld voor heb ik er voor moet sparen. Bovendien is er ook nog zoiets als een bibliotheek of de markt van tweedehands boeken.
Er wordt gejat op internet omdat de pakkans nul is. Er moeten methodes zijn om illegaal downloaden aan te pakken maar dat heeft bij onze regering blijkbaar geen prioriteit. Ik nodig al die anonieme mensen die illegaal downloaden uit: ga eens een boekhandel binnen en steel een boek, want dat is exact hetzelfde. Maar daar hebben ze de ballen niet voor.
Ja, het is zeker een bedreiging. Naarmate het digitale lezen toeneemt, en dat zal ongetwijfeld gebeuren bij een generatie die opgroeit met beeldschermen, zal als er geen maatregelen worden genomen het illegale downloaden een steeds grotere vlucht nemen. Schrijven is ongelooflijk hard werk, en als je geen bestsellerauteur bent staat er een lage vergoeding tegenover. Er zijn auteurs die geen e-boeken meer uitbrengen en ik heb al gelezen over collega’s die zeggen te stoppen met schrijven, want waar doe je het nog voor als je door een aantal van je eigen lezers beroofd wordt?
Mijn misdaadromans blijven ook als e-boek beschikbaar want ik wil dat mijn lezers de mogelijkheid moeten hebben ze als e-boek aan te schaffen. Mijn nieuwe uitgeverij Vrijdag biedt ze voor € 9,99 aan en dat vind ik persoonlijk een heel redelijk bedrag.
Uit geluiden in kringen van “mijn” lezers begrijp ik trouwens dat er nog velen onder hen zijn die, net als ikzelf, papieren boeken prefereren. Daar word ik blij van omdat het me perspectief biedt. We kunnen samen oud worden, met papieren boeken.