In de modder van de oever van een rivier in het stadje Whytesburg in Mississippi wordt het lichaam gevonden van Nancy Denton, een meisje dat twintig jaar geleden op zestienjarige leeftijd spoorloos verdween. Tijdens een picknick met een paar vrienden en vriendinnen liep ze het bos in en kwam nooit meer terug. John Gaines, de plaatselijke sheriff en Vietnamveteraan is belast met het onderzoek naar de dood van het meisje. Gaines komt Michael Webster op het spoor, een man die zwaar getraumatiseerd uit de Tweede Wereldoorlog is teruggekeerd naar Whytesburg en bevriend was met Nancy. Ook ontdekt Gaines dat de kinderen van de invloedrijke blanke familie Wade behoorden tot de Nancy's en Michaels vriendenkring. Een hechte vriendenkring die na de verdwijning van Nancy uit elkaar viel.

Roger Jon Ellory (1965) is een Engelse schrijver die in Birmingham woont. Hij heeft een groot aantal boeken geschreven met bekende titels als Een stil geloof in engelen, De helden van New York, Bekraste zielen en Een mooie dag om te sterven. Opvallend is dat de boeken zich allemaal afspelen in de Verenigde Staten en dat de inhoud over het algemeen nogal rauw is. In Het kwaad en de rivier etaleert Ellory opnieuw zijn grote talent en schrijft hij in een krachtige bijna poëtische stijl een schokkend en aangrijpend verhaal over de verschrikkingen van oorlog en de onmenselijkheid van moord. De plot is grondig en degelijk opgebouwd en Ellory's bedachtzame beschouwingen over de ware aard van het kwaad en de aftakeling van de menselijke waardigheid zijn er overtuigend in verwerkt.

Gaines herinnerde zich het bewustzijn van leven, van wakker worden na een van die zeldzame gelegenheden dat hij een paar uur slaap had weten te bemachtigen tussen de ene mars en de volgende, tussen het ene vuurgevecht en het volgende, en verbaasd was dat hij nog leefde. Voor de oorlog had hij dat vanzelfsprekend gevonden. Hij had heel veel vanzelfsprekend gevonden en hij had zich voorgenomen dat hij daarna – als hij ooit thuis zou komen – zijn overleven zou beleven, het feit dat hij leefde, elke dag weer. Maar langzaam, sluipend, zonder dat hij het merkte, was hij die erkenning vergeten. Tegenwoordig herinnerde hij zich dat voornemen alleen nog bij speciale gelegenheden – Thanksgiving, verjaardagen, Kerstmis. En op momenten van ontzetting. Hij herinnerde zich dat voornemen in tijden van ontzetting. Kleine verschrikkingen als je ze vergeleek met wat hij had overleefd, maar evengoed ontzettend. Misschien was hij daarom wel dit werk gaan doen. Om zichzelf er blijvend aan te herinneren hoe wreed, hoe vreselijk het kon zijn. Om altijd herinnerd te worden aan de broosheid van het bestaan. Hoe waardevol en tegelijkertijd zo fragiel. Degenen die na een oorlog terug naar huis kwamen, werden echter vooral gekweld door gedachten aan degenen die nooit meer thuis zouden komen. Het begon met een gevoel van ongeloof, dat op de voet werd gevolgd door een soort verantwoordelijkheid om iets speciaals te doen, iets te doen met hun leven wat opmerkelijk en veelbetekenend en buitengewoon was. En dat mondde uit in een schuldgevoel dat dat niet was gelukt en waarschijnlijk ook nooit zou lukken. Wat degenen die niet terugkwamen nooit zouden weten, was dat je eigenlijk alleen maar kleine dingen wilde. De dagelijkse routine, de onbelangrijke details van een normaal bestaan. Je wilde niet opvallen, je wilde niet zichtbaar zijn, opgemerkt worden. Je had overleefd door onzichtbaar te blijven. Het druiste tegen de menselijke natuur in om het patroon dat je had verzekerd van een toekomst te veranderen.
En nu, hier, juist op dit moment van ontzetting, wist Gaines niet wat het meisje was aangedaan. En hij wist vooral niet waarom.

Het kwaad en de rivier kent twee nauw met elkaar verweven verhaallijnen; Gaines herinneringen aan de verschrikkingen van de oorlog in Vietnam en het onderzoek naar en de ontwikkelingen rondom de moord op Nancy Denton. Gaines is als enige van zijn eenheid levend uit de oorlog teruggekeerd maar het lijkt er nu op dat de verschrikkingen van de dood hem opnieuw inhalen en Whytesburg hebben bereikt. Het veroorzaakt bij Gaines een intense herbeleving van wat hij de negen ringen van de hel noemt. Er is een derde korte verhaallijn waarbij Maryanne Benedict, Nancy's hartsvriendin, haar verhaal vertelt over wat er op de avond van de verdwijning van Nancy in 1954 gebeurde.

De karakterontwikkeling is door Ellory's bijzondere psychologische inzicht overtuigend. John Gaines, Maryanne Benedict, Michael Webster, Nancy Benton, de leden van de familie Wade en vele anderen worden levensechte mensen met wie je je gemakkelijk kunt identificeren. De sfeertekeningen van een klein stadje in het zuiden van de Verenigde Staten en de diepgewortelde ideeën over goed en kwaad en de onmenselijke scheiding tussen blank en zwart, worden realistisch en indringend beschreven. Het verhaal heeft een aangename onderhuidse spanning die steeds aanwezig is en een verrassende en geloofwaardige ontknoping. De woorden The Devil in de oorspronkelijke titel doen meer recht aan het boek dan de Nederlandse vertaling Het kwaad. Want duivels is het wat Ellory de lezer voorschotelt.

Met Het kwaad en de rivier laat R.J. Ellory opnieuw zien dat hij terecht beschouwd wordt als een van de beste verhalenvertellers en misdaadauteurs van dit moment. Een literaire thriller van hoog niveau.

Engelse titel: The devil and the river
Vertaling: Kris Eikelenboom
Uitgeverij: De Fontein - Utrecht
ISBN: 978 90 261 3391 6

© 2014 Joop Liefaard